|
 Wysłany: Sob 15:52, 04 Kwi 2009 |
|
|
| Administrator |
| Administrator |
|
| |
| Dołączył: 06 Mar 2009 |
| Posty: 321 |
Przeczytał: 0 tematów
Ostrzeżeń: 0/2
|
| Skąd: Gdańsk |
|
|
 |
|
 |
|
Friedrich Dürrenmatt
ur. 5 stycznia 1921 w Konolfingen koło Berna, zm. 14 grudnia 1990 w Neuchâtel
- szwajcarski dramaturg, prozaik, eseista i teoretyk teatru, piszący w języku niemieckim. Jego dramaty szczególnie charakteryzuje groteska, deformacja rzeczywistości i stawianie w swych utworach ważnych pytań moralno-filozoficznych. Twórca słuchowisk (znanych także w Polsce), powieści i nowel kryminalnych.
Życie
Friedrich Dürrenmatt urodził się 5 stycznia 1921 roku w Konolfingen, we wsi w szwajcarskim kantonie Berno. Jego dziadkiem był polityk Ulrich Dürrenmatt, jego ojciec był protestanckim pastorem. Trzy lata później urodziła się jego siostra Verena («Vroni»). W 1935 rodzina przeprowadziła się do Berna. Powodem tej decyzji były prawdopodobnie czynniki gospodarcze. Światowy kryzys gospodarczy był w tym czasie w Szwajcarii odczuwalny a średnie mieszczaństwo zubożało. Friedrich Dürrenmatt uczęszczał w tym czasie do gimnazjum w Bernie (Berner Freie Gymnasium), następnie do Humboldtianum, gdzie w roku 1941 zdał egzaminy maturalne. Nie był szczególnie dobrym uczniem (Ocena końcowa - ledwo dostateczna)i sam określał jego czas szkolny jako najgorszy okres jego życia. Zmienił szkołę ponieważ nie odpowiadał mu rodzaj prowadzenia zajęć, z powodu złych ocen oraz ponieważ swoim zachowaniem podpadał nauczycielom. Znany jest fakt, że w roku złożenia egzaminów dojrzałości Dürrenmatt był członkiem tzw. Fröntler-Vereinigung, jak sam potem przyznał z powodu chęci zdystansowania się od swego ojca[1].
Jeszcze w Konolfingen zaczął malować i rysować, ową skłonność wykazywał przez całe życie. Później ilustrował on swoje własne dzieła, sporządzał szkice, częściowo także całe scenografie. Jego obrazy zostały wystawione w 1976 i w 1985 w Neuenburg, a w roku 1978 w Zurychu. Mimo swoich zdolności malarskich zaczął studiować w roku 1941 filozofię, nauki ścisłe i germanistykę, najpierw w Zurychu, ale już po pierwszym semestrze w Bernie, gdzie mieszkał ze swoimi rodzicami w mansardzie przy Laubeggstrasse, którą ozdobił dużymi obrazami ściennymi, które dopiero później zostały odkryte, a następnie oczyszczone i odrestaurowane w latach 90. W roku 1945 zakończył studia, rozpoczętej rozprawy doktorskiej o Sørenie Kierkegaardzie jednak nie zdał.
Jego pierwsze opublikowane dzieło powstało w latach 1945/46 pod tytułem Anabaptyści(Es steht geschrieben). Premiera odbyła się w roku 1947. W 1947 ożenił się z aktorką Lotti Geissler i oboje przenieśli się do Ligerz. Tam powstała powieść kryminalna Sędzia i jego kat (Der Richter und sein Henker)z jasnym odniesieniem do pogranicznych miejscowości jak Lamboing. Dzieło to należy do kanonu lektur w niemieckojęzycznych szkołach.
Pierwsze lata twórczości Dürrenmatta jako wolnego pisarza były finansowo trudne dla niego i wkrótce pięcioosobowej rodziny. Trwało to do 1952. Później sytuacja się poprawiła, szczególnie z powodu niemieckich towarzystw radiowych, dzięki czemu powstało kilka słuchowisk. Poza tym jego stałym wydawcą zostało w tym czasie Verlag der Arche. Później zaczął pisać powieści detektywistyczne, które w częściach z kontynuacjami pojawiały się na łamach Der Schweizerische Beobachter. W roku 1952 małżeństwo Dürrenmatt nabyło ich później długoletnie miejsce zamieszkania w Neuchâtel.
W 1952 powstała sztuka teatralna Małżeństwo pana Mississippi (Die Ehe des Herrn Mississippi), dzięki której odniósł on swój pierwszy wielki sukces na niemieckich scenach. Międzynarodową sławę przyniosła mu komedia Wizyta starszej pani (Der Besuch der alten Dame). Ksiązka Fizycy (Die Physiker), którą Dürrenmatt również określał jako komedię, zyskała największy sukces ze wszystkich jego sztuk teatralnych. Za swoją twórczość, która obejmowała sztuki teatralne, powieści detektywistyczne, opowiadania, słuchowiska i eseje, otrzymał wiele nagród. Do nich należą nagrody literackie jak Preis der Welti-Stiftung für das Drama za sztukę Anabaptyści(Es steht geschrieben), w 1959 Nagroda im. Schillera miasta Mannheim (Schillerpreis der Stadt Mannheim), w 1960 Nagroda Szwajcarskiej Fundacji Schillera (der Grosse Schillerpreis der Schweizerischen Schillerstiftung)i w 1977 Buber-Rosenzweig-Medaille we Frankfurcie. W 1969 został mu przyznany honorowy tytuł doktorski na Uniwersytecie Filadelfia, jak i otrzymał tytuły honorowe w Jerozolimie i Nicei. W latach 60 Dürrenmatt świecił swoje największe sukcesy, przede wszystkim dzięki swoim sztukom teatralnym.
Dürrenmatt poświęcał się także częściowo praktycznej pracy teatralnej, początkowo na scenach w Bazylei, po przeżytym ataku serca w listopadzie 1969 w Zurychu, a ostatecznie w Düsseldorfie. Tam też odbyły się dwie premiery Porträt eines Planeten i Titus Andronicus.Inscenizował on liczne spektakularne przedstawienia swoich sztuk, jak np.Meteor (Der Meteor - 1964/65)w 1978 w Wiedniu.
Szczególnie dużo odznaczeń otrzymał on w latach 80 jak np: Wielką Austriacką Nagrodę Państwowa za Literaturę Europejską (der Österreichische Staatspreis für Europäische Literatur) i Nagrodę im. Georga Büchnera (der Georg-Büchner-Preis).
Dürrenmatt jako autor społeczno -krytyczny w swoich esejach, rozprawach, i przemowach zajmował stanowisko na tematy polityki międzynarodowej, przykładami są tu: Ameryka (Amerika 1970), tekst prasowy Wstawiam się za Izraelem (Ich stelle mich hinter Israel - 1973)oraz jego rozprawa[2] z okazji setnej rocznicy urodzin Albert Einsteina w Zurychu. W 1990 wygłosił on dwie przemowy o Václavie Havlu i Michaile Gorbatschowie, które ukazały się pod tytułem "Nadzieja Kanta" (Kants Hoffnung).
29-tomowe wydanie jego dzieł ukazało się w 1980 w wydawnictwach Arche Verlag oraz w Diogenes Verlag. Wiele książek było przez Dürrenmatta opracowywanych ponownie. Jego twórczości autorskiej Dürrenmatt nigdy nie uważał za zakończonej. Podczas przygotowań do obszernego wydania jego dzieł w roku 1980, Dürrenmatt rozmyślał intensywnie nad rodzajem swojej pracy twórczej, nad przez siebie stworzonymi figurami i miejscami. Wynikiem tego było 9 -częściowe dzieło Geschichte meiner Schriftstellerei bzw. Stoffes, które zostało opublikowane w dwóch tomach. Kontynuacja całości została wydana postum w 1992 pod tytułem Gedankenfuge eine Fortsetzung der Stoffe.
W roku 1983 umarła jego żona Lotti. W roku 1984 Dürrenmatt poślubił aktorkę, producentkę filmową i dziennikarkę Charlotte Kerr. Wspólnie wydali oni film Porträt eines Planeten i sztukę teatralną Rollenspiele. Dürrenmatt zmarł 14 grudnia 1990 roku w Neuenburg w wieku 69 lat. Charlotte Kerr opublikowała jej wspomnienia z ich wspólnego okresu w książce pod tytułem Kobieta w czerwonym płaszczu(Die Frau im roten Mantel). Za zgodą wdowy Dürrenmatt został pośmiertnie przyjęty do Loży Lorda Jima (Lord Jim Loge).
Teoria dramatu
Podobnie jak Bertolt Brecht (1898–1956), którego teorie dotyczące epickiego teatru Dürrenmatt studiował, chciał on wytworzyć u widzów dystans do zdarzeń na scenie. Widz nie powinien pozostawać w roli pasywnego odbiorcy, lecz powinien być zachęcony do samodzielnych przemyśleń. W tym celu Dürrenmatt preferował środek stylistyczny zwany wyobcowaniem. Wszystko co jest powszechnie uznawane, powinno być podawane w wątpliwość, na jaw wychodzi sprzeczność struktur społecznych. Tak samo charakterystyczne są elementy tragiczno - groteskowe, a więc połączenie rzeczy pozornie całkowicie odmiennych. W przeciwieństwie do Brechta nie prezentował on jednak czynników światopoglądowych. (w wypadku Brechta:marksizm). Dürrenmat stworzył typ tragikomedii, formy mieszanej z tragedii i komedii, który według niego jest "jedyną dramatyczną formą, aby dziś wyrazić tragizm. W tragedii, pisał dalej w swoim tekście Problemy teatru z 1955 roku, zakłada się: winę, konieczność, umiar, przejrzystość i odpowiedzialność, aby osiągnąć jej cel, jakim jest oczyszczenie jednostki. W nieprzejrzystości świata wina się zaciera i znika, nowoczesność zrównuje się z groteskowością[3].
Centrum Dürrenmatta
W Neuchâtel w dawnym domu pisarza powstało Centrum Dürrenmatta, w którym wystawione są zarówno dzieła literackie, jak i niektóre jego obrazy. Dom ten, położony nad miastem, Friedrich Dürrenmatt nabył w roku 1952, gdzie mieszkał i pracował aż do swojej śmieci 14 grudnia 1990 roku. W niektórych jego dziełach wspominał jego życie w zachodniej Szwajcarii, blisko granicy niemiecko - francuskiej, szczególnie jednak fakt, że od roku 1952 żył w części francuskojęzycznej,ale jego dzieła tworzył w jego języku ojczystym - niemieckim. Po jego śmierci jego rezydencja została budowlanie przystosowana i rozbudowana, tak że zostało tam również urządzone muzeum, które zostało oficjalnie otwarte we wrześniu 2000 roku. Centrum Dürrenmatta zostało wzniesione wokół jego domu. Po dziś dzień można tam obejrzeć między innymi bibliotekę w jego domu. W muzeum na wielu piętrach jest prezentowana jego twórczość literacka i malarska. Oferuje ono oprócz licznych eksponatów (jak odręczne szkice jego dzieł lub liczne obrazy) regularne wydarzenia kulturalne jak i różne wystawy sztuki.
Twórczość (wybór)
Dramaty
* Der Alte (1945)
* Der Blinde (1945)
* Anabaptyści (Es steht geschrieben, 1947)
* Romulus Wielki (Romulus der Große, 1950)
* Małżeństwo pana Mississippi (Die Ehe des Herrn Mississippi, 1952)
* Anioł zstąpił do Babilonu (Ein Engel kommt nach Babylon, 1953)
* Jesienny wieczór (Abendstunde im Spatherbst, 1956)
* Wizyta starszej pani (Der Besuch der alten Dame, 1956)
* Frank V. Opera banku prywatnego (Frank der Funfte. Oper einer Privatbank, 1959)
* Fizycy (Die Physiker, 1962)
* Meteor (Der Meteor, 1966)
* Król Jan według Szekspira (Konig Johann nach Shakespeare, 1968)
* Play Strindberg (1969)
* Wspólnik (Der Mitmacher, 1972)
* Zwłoka (Die Frist, 1977)
* Achterloo (1983) - groteska polityczna z aluzjami do polskiego stanu wojennego
* Achterloo IV (1988)
Słuchowiska
* Nocna rozmowa z człowiekiem, którym się gardzi(1951)
* Herkules i stajnia Augiasza (Herkules und der Stall des Augias, 1954)
* Proces o cień osła (1958)
* Sobowtór (1967)
Powieści i opowiadania
* Sędzia i jego kat (Der Richter und sein Henker, 1950)
* Podejrzenie (Der Verdacht, 1951)
* Tunel (Der Tunnel, 1952)
* Grek szuka Greczynki (Grieche sucht Griechin - Eine Prosakomoedie) (1955)
* Kraksa (Die Panne, 1956)
* Obietnica (Das Versprechen. Requiem auf den Kriminalroman)(1958)
* Upadek (Der Sturz. Erzählung, 1971)
* Organa sprawiedliwości (Justiz, 1985)
* Zlecenie, albo obserwacje obserwatora obserwatorów (Der Auftrag oder vom Beobachten des Beobachters der Beobachter) (1986)
* Dolina pomieszania (Durcheinandertal, 1989) (wyd. polskie 1997)
Nagrody za twórczość
* 1948 - Preis der Welti-Stiftung für das Drama
* 1959 - Nagroda im. Schillera miasta Mannheim (Schillerpreis der Stadt Mannheim)
* 1960 - Nagroda Szwajcarskiej Fundacji Schillera (Der Grosse Schillerpreis der Schweizerischen Schillerstiftung)
* 1969 - Wielka Nagroda Literacka kantonu Berno
* 1977 - Buber-Rosenzweig-Medaille
* 1983 - Wielka Austriacka Nagroda Państwowa za Literaturę Europejską (Der Österreichische Staatspreis für Europäische Literatur)
* 1985 - Bawarska Nagroda im. Jean-Paula
* 1986 - Nagroda im. Georga Büchnera (der Georg-Büchner-Preis)
Ekranizacje
* 1958 - W biały dzień (Es geschah am hellichten Tag, reż. Ladislao Vajda) - materiał wyjściowy, nie ekranizacja powieści
* 1964 - Wizyta starszej pani (Der Besuch der alten Dame, reż. Bernhard Wicki)
* 1966 - Grieche sucht Griechin (reż. Rolf Thiele)
* 1969 - Play Strindberg
* 1970 - Getting Away with Murder
* 1982 - Deadly Games (reż. R. Michael Stringer)
* 1984 - Cumartesi Cumartesi
* 1992 - Hieny (Hyènes, reż. Djibril Diop Mambéty)
* 1993 - Justiz (reż. Hans W. Geissendörfer)
* 1994 - Upadek (Der Sturz, reż. Krzysztof Magowski) - Teatr Telewizji
* 1994 - Zimne światło dnia (Tod im kalten Morgenlicht / The Cold Light of Day, reż. Rudolf van den Berg)
* 1997 - Śmierć w biały dzień (Es geschah am hellichten Tag, reż. Bernd Eichinger, Nico Hofmann)
* 2001 - Obietnica (The Pledge, reż. Sean Penn)
Źródła
* Elisabeth Brock-Sulzer: Friedrich Dürrenmatt. Stationen seines Werkes. Diogenes, Zürich 1986, ISBN 3-257-21388-3
* Everett M. Ellestad: Friedrich Durrenmatt's „Mausefalle“, German Quarterly, 43, 4, 770-779, Nov. 1970
* Heinrich Goertz: Friedrich Dürrenmatt. rororo-Monographien. Rowohlt, Reinbek 2003, ISBN 3-499-50380-8
* Gerhard P. Knapp, Friedrich Dürrenmatt: Studien zu seinem Werk, Poesie und Wissenschaft, XXXIII, Lothar Stiehm Verlag, Heidelberg, 1976
* Jan Knopf: Friedrich Dürrenmatt. Beck, München 1980, ISBN 3-406-07435-9
[link widoczny dla zalogowanych]
. |
|
Post został pochwalony 0 razy
Ostatnio zmieniony przez Administrator dnia Pią 2:44, 12 Cze 2009, w całości zmieniany 1 raz
|
|
|
|
|
